ریزساختار بازار بورس و انواع روش های معاملات

ریزساختار بازار به بررسی اثر ساختار بازار و رفتار سرمایهگذاران بر فرآیند شکلگیری قیمتها میپردازد. به
عبارت دیگر ریزساختار بازار شاخهای از علم مالی است که به بررسی نحوهی انجام معاملات در بازارها و چگونگی
فرآیند تشکیل و کشف قیمت میپردازد. ریزساختار بر میزان کارایی بازار، ارزش اوراق بهادار، نقدشوندگی اوراق
بهادار، شفافیت بازار و هزینههای معاملات موثر است. از اینرو، تحقیقات متعددی در این حوزه به بررسی آثار
محتمل هر یک از ریزساختارها بر متغیرهای بازار پرداختهاند. با استفاده از نتایج این تحقیقات است که سازوکار
سیستمهای معاملاتی طراحی شده و مقررات مورد نیاز در بازارها به تصویب و اجرا رسیدهاند. سه ویژگی اصلی
ساختار بازارهای مالی عبارت از جلسات معاملاتی، سیستمهای اجرای معاملات و سیستمهای اطلاعات است که
در ادامه شرح داده شدهاند:
1. معاملات در بورسها به دو روش پیوسته و حراج اجرا میشوند. در حراج ابتدا سفارشها در جلسهی
پیشگشایشجمع آوری شده و در مرحلهی گشایشسفارشها به قیمت تئوریک، با یکدیگر منطبق
شده و اجرا میشوند. در برخی بورسها حراج تنها یک بار در روز و در برخی دیگر چندین بار در روز
اجرا میشوند. در معاملات پیوسته، سفارشها به محضورود به صورت پیوسته اجرا میشوند.
2. بازارها معمولاً بر اساسسیستم اجرایی آنها (فرآیند انطباق خریدها و فروشها) طبقهبندی میشوند که
عبارتند از سیستمهای مظنه محور ١ و سیستمهای سفارش محور ٢، سیستمهای کارگزار محور ٣ و
. سیستمهای ترکیبی ٤
3. سیستمهای اطلاعات نیز اطلاعات در مورد سفارشها، مظنهها و معاملات را جمعآوری، سازماندهی،
ارائه و ذخیرهسازی میکنند و دارای طبقهبندی خاصخود است.
در تحقیقات طبقهبندیهای مختلفی برای ریزساختار ارایه شده است. در یکی از این طبقهبندیها،
ریزساختار بر اساس سازوکار معاملاتی و قوانین معاملات به شرح زیر طبقهبندی میشود:
بررسی ریزساختارهای بورسهای اوراق بهادار فصل اول – بررسی محدودیت نوسان قیمت
21. سازوکار معاملات: سازوکار معاملات به روشهای معامله اوراق بهادار اطلاق میشود. سازوکار
معاملات دارای چندین بعد است که عبارتند از نوع بازار، شکل سفارشها ١ و میزان شفافیت.
2. مقررات بازار: منظور مقرراتی تعریف شده توسط بازار اوراق بهادار به منظور کنترل ابعاد مختلف
فرآیند معاملات است که برخی از آنها عبارت از مقررات مربوط به اولویت سفارشها، حداقل
تغییرات قیمت، واحد معاملات ٢، پذیرش، آستانهی قیمت ٣، وضعیت معاملاتی ٤، فروش استقراضی و
معاملات خارج بازار  هستند.

در این گزارش به بررسی چهار سازوکار مهم ریزساختار یعنی دامنهی نوسان قیمت، متوقفکنندهی
معاملات، مراحل معاملاتی و قیمت مبنا در بورسهای مختلف پرداخته شده است.
دامنهی نوسان قیمت، محدودهی قیمتی است که مسئولان بورس برای محدود کردن تغییرات روزانهی
قیمت اوراق بهادار از آن استفاده میکنند و مانع نوسان شدید قیمت سهام میشوند. دامنهی نوسان قیمت از
جمله مهمترین مقرراتی است که بهمنظور حمایت از بازار در مقابل نوسانهای شدید وضع شده است . در
برخی از بورسها، محدودهی نوسان روزانهی قیمت اوراق بهادار، براساس قیمت سهام و بصورت ثابت (مطلق)
تعریف میشود. علاوه بر این، برخی از بورسها، تغییر قیمت از معاملهای به معاملهی دیگر را نیز بهصورت
عدد ثابت و براساس قیمت ورقهیبهادار تعریف میشود. برخی دیگر از بورسها، از دامنهی نوسان پویا و
ایستا که بصورت درصدی از قیمت پایانی ورقهی بهادار تعیین میشود، استفاده میکنند . دامنهی قیمتی
پویا، محدودهی قیمتی را برای هر معاملهی بالقوه نسبت به معاملهی قبلی تعریف میکند . دامنهی ایستا،
حداکثر نوسان مجاز نسبت به قیمت ایستا (قیمت آخرین حراج) را نشان میدهد. بورسها دارای روشهای
مختلفی برای تعیین دامنهی نوسان پویا و ایستا هستند. علاوه بر این، برخی بورسها درصورت رسیدن
قیمت به یکی از این حدود از سازوکار حراج نوسان استفاده میکنند. این حراج که به طور معمول پنج دقیقه

به طول میانجامد، به تعیین حدود نوسان جدید بر روی ورقهی بهادار منجر میشود. در بیشتر بورسهای

بررسیشده حداقل تغییرات قیمت متناسب با قیمت اوراق بهادار وجود دارد. بدین ترتیب اوراق بهادار با
قیمتهای بالاتر، از حداقل تغییرات قیمتی بیشتری برخوردار هستند.
از دیگر سازوکارهای بررسی شده در این گزارش برای مدیریت نوسان بازار، توقف موقت ١ نماد معاملاتی یک
شرکت یا توقف موقت کل بازار است. توقف نماد به معنای جلوگیری موقت از دادوستد رسمی یک ورقهی
بهادار در سیستم بورس است. توقف معاملات به دو دستهی صلاحدیدی و خودکار طبقهبندی میشود. توقف
صلاحدیدی معاملات به طور معمول به اقدامات گردانندگان بازار یا مقام ناظر برای توقف معاملات یک
ورقهی بهادار یا گروهی از اوراق بهادار در آن بازار اشاره دارد. معمولاً این نوع توقف معاملات در صورت نیاز
به انتشار فوری اخبار بااهمیت از سوی ناشر و یا حتی در واکنش به رخدادهای غیرمترقبه به اجرا درمیآید.
توقف خودکار معاملات سازوکار مبتنی بر معیارهای از پیش تعیینشده است. هنگامیکه نوسان زیاد در
قیمت یک ورقهی بهادار یا کل بازار به وجود آید و به طور کلی نظم بازار به خطر افتد، معاملات براساس
سازوکار توقف خودکار معاملات، متوقف میشوند. مدت زمان توقف خودکار سهم و بازار در بورسهای
متفاوت بوده و هر بورس براساس شرایط خاص خود اقدام به وضع قوانین مربوطه مینماید.

مراحل یا فازهای معاملاتی به دورههای مختلف معاملات در طول یک جلسهی معاملاتی گفته میشود. در
اکثر بورسهای مورد بررسی در این گزارش، مراحل معاملاتی مشترکی وجود دارد. این مراحل معاملاتی
شامل مرحلهی پیشگشایش، حراج ناپیوسته یا آغازین، مرحلهی پیوسته (اصلی) معاملات، پیشپایانی، حراج
پایانی و معاملات پایانی است. در مرحلهی پیشگشایش، سیستمهای معاملاتی اجازهی ورود، اصلاح و حذف
سفارشها را به بازار میدهد، ولی معاملهای صورت نمیگیرد. در این مرحله قیمت تئوریک گشایش تعیین
میشود. در حراج آغازین، سفارشهای مشمول قیمت تئوریک با هم منطبق میشوند که یک حراج
تکقیمتی محسوب میشود. در جلسهی اصلی معاملات، انواع سفارشهای مجاز در دامنهی مجاز قیمت وارد

سامانهی معاملات میشوند و امکان ورود، حذف و اصلاح سفارشها وجود دارد و در صورت انطباق مظنهها،
سفارشها اجرا میشوند. در مرحلهی پیشپایانی، امکان ورود، اصلاح و حذف سفارشها وجود دارد، اما از
آنجایی که قیمت تئوریک پایانی در این مرحله تعیین میشود، هیچ معاملهای صورت نمیپذیرد. در حراج
پایانی، با تعیین قیمت تئوریک پایانی منصفانه، تمامی سفارشهای مشمول این قیمت با یکدیگر منطبق
میشوند و در مرحلهی معاملات پایانی که به طور معمول مدت زمان این مرحله بین 5 الی 15 دقیقه
میباشد، سفارشها میتوانند براساس قیمت پایانی وارد، اصلاح، حذف و معامله شوند.